spadek

Odziedziczenie spadku z długami – jakie kroki należy podjąć, aby go odrzucić

Czym jest tytułowy spadek?

W skład spadku wchodzą prawa i obowiązki majątkowe zmarłego, które przechodzą na spadkobierców w momencie śmierci spadkodawcy. Innymi słowy, osoba przyjmująca spadek otrzymuje nie tylko prawa majątkowe (aktywa), ale i obowiązki, czyli długi spadkowe, które zobowiązana jest spłacić.
Otwarcie spadku następuje z chwilą śmierci spadkodawcy, natomiast powołanie do spadku wynika z testamentu lub z ustawy. Jeżeli spadkodawca nie sporządził testamentu to wówczas mamy do czynienia z tzw. dziedziczeniem ustawowym. Należy jednak podkreślić, iż powołanie do dziedziczenia testamentowego ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym.
W momencie, gdy spadkobierca dowiaduje się o otwarciu spadku, przysługuje mu jedno z następujących uprawnień:

  • przyjęcie spadku wprost;
  • przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza;
  • odrzucenie spadku.

W przypadku przyjęcia prostego spadkobierca nabywa spadek z nieograniczoną odpowiedzialnością za długi. Innymi słowy, odpowiada on całym swoim majątkiem (osobistym i spadkowym).
W momencie, gdy spadkobierca zdecyduje się przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza ponosi on odpowiedzialność za długi spadkodawcy, ale jedynie do wartości otrzymanych w spadku aktywów wpisanych do inwentarza. W takim przypadku spadkobierca jest lepiej chroniony, aniżeli przy przyjęciu spadku wprost, ponieważ nie musi pokrywać długów spadkodawcy z majątku osobistego.

Co w przypadku wykrycia licznych długów spadkodawcy, które przewyższają znacznie wartość jego aktywów?
W tej sytuacji najkorzystniejszym rozwiązaniem dla spadkobiercy jest odrzucenie spadku. Odbywa się ono tylko i wyłącznie po śmierci spadkodawcy. Należy pamiętać, że odrzucenie spadku zmienia także układ dziedziczenia.

Spadkobierca, który odrzuca spadek traktowany jest tak jakby nie dożył jego otwarcia. Jego udział spadkowy w przypadku dziedziczenia ustawowego przypada wówczas:

  • jego dzieciom – jeśli je posiadał w chwili otwarcia spadku;
  • innym spadkobiercom ustawowym – jeżeli spadkobierca ustawowy nie miał zstępnych.

Jeżeli rodzic po odrzuceniu spadku nie chce, aby jego małoletnie dzieci nabyły spadek po spadkodawcy, zobowiązany jest odrzucić spadek w ich imieniu po uprzednim wydaniu na to zezwolenia przez sąd rodzinny.
Osoby ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo mogą odrzucić spadek jedynie poprzez swojego przedstawiciela ustawowego.

Odrzucenie spadku w przypadku dziedziczenia testamentowego wiąże się z tym, iż miejsce spadkobiercy wskazanego w testamencie zajmują wówczas:

  • pozostali spadkobiercy testamentowi (jeśli byli powołani);
  • spadkobierca „podstawiony” –jeśli spadkodawca zastrzegł w testamencie, że w sytuacji, gdy wskazany spadkobierca odrzuci spadek automatycznie w jego miejsce wstępuje inna wskazana osoba lub osoby;
  • spadkobiercy ustawowi – jeżeli nie wskazano innych spadkobierców testamentowych lub spadkodawca nie posłużył się instytucją „podstawienia”.

Jakie kroki należy podjąć, aby spadek odrzucić?

Obecnie, aby odrzucić spadek, należy złożyć wniosek o odrzuceniu spadku w wydziale cywilnym sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania osoby odrzucającej spadek. Ponadto, istnieje możliwość odrzucenia spadku u notariusza.

Decydując się na odrzucenie spadku na drodze sądowej, należy załączyć do przedmiotowego wniosku dowód uiszczenia opłaty sądowej od wniosku w kwocie 50 zł oraz wymagane dokumenty, tj. odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy oraz odpis skrócony aktu urodzenia spadkobiercy. Nadto, można także załączyć wypisy aktów notarialnych lub postanowień z sądu, z których wynika, iż pozostali spadkobiercy także odrzucili spadek po spadkodawcy. Co więcej, można również przedłożyć dokumenty, z których wynika, iż spadkodawca posiadał długi, np. wezwania do zapłaty.

Jeśli chodzi z kolei o opłaty związane z odrzuceniem spadku przed notariuszem to wygląda to następująco: taksa notarialna wynosi 50 zł, ale trzeba jeszcze doliczyć podatek VAT w obowiązującej wysokości (obecnie 23%) oraz koszty kilku wypisów aktu notarialnego.

Ważne jest, aby odrzucenie spadku odbyło się w ustawowo przyjętym terminie, tj. 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku. Co do zasady chwilą otwarcia spadku będzie śmierć spadkodawcy, jednak nie zawsze zgodnie z tą regułą liczymy sześciomiesięczny termin na odrzucenie spadku.

W przypadku osoby, która nie utrzymywała kontaktu ze spadkodawcą i wcześniej nie wiedziała o jego śmierci (co należy udowodnić) wskazany wyżej termin 6 miesięcy zacznie biec od momentu dowiedzenia się o śmierci spadkodawcy.

W sytuacji, gdy dalszy spadkobierca zostaje powołany do dziedziczenia ze względu na odrzucenie spadku przez bliższego spadkobiercę, termin na odrzucenie spadku zaczyna biec dopiero od momentu powzięcia wiadomości o powołaniu do dziedziczenia.

Obecnie prawo spadkowe chroni nieświadomych spadkobierców. Nie zachowanie terminu skutkuje automatycznym przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza po zmarłym (a nie przyjęciem spadku wprost – co miało miejsce przed nowelizacją w tym zakresie).

Czy potencjalny spadkobierca może zabezpieczyć się przed długami spadkowymi jeszcze za życia przyszłego spadkodawcy?

Jeśli mamy pewność, że spadkodawca popadł w kłopoty finansowe, a wysokość jego długów znacznie przewyższa aktywa to w tej sytuacji bardzo dobrym rozwiązaniem jest zrzeczenie się spadku. Należy jednak pamiętać, iż zrzeczenie się spadku odbywa się tylko i wyłącznie za życia spadkodawcy. Dokonuje się tego u notariusza, gdzie zostaje sporządzona umowa pomiędzy przyszłym spadkodawcą, a spadkobiercą. Po jej zawarciu następuje automatyczne wykluczenie takiej osoby z grona spadkobierców, natomiast jej udziały przechodzą na pozostałych dziedziczących.